Hoewel een nek-aan-nekrace werd verwacht, boekte Donald Trump een relatief eenvoudige verkiezingsoverwinning in de Verenigde Staten. Zijn ruime zege heeft een aantal belangrijke oorzaken. “Kamala Harris stond voor een bijna onmogelijke opdracht.”
Stemmers kiezen op twee manieren. Ze kiezen op basis van beloften voor de toekomst, óf ze stemmen op basis van de prestaties van zittende machthebbers. Deskundigen Jelte Olthof, Koen Petersen en Jennifer Smits-Kilgus zijn het erover eens dat het laatste nu een doorslaggevende rol heeft gespeeld.
“Normaal gesproken is het in de politiek zo dat het niet verstandig is om als politicus kwaad te spreken over je baas”, zegt Smits-Kilgus tegen NU.nl. Zij diende jarenlang als topambtenaar in de regering van George W. Bush. Maar dat betekende in het geval van Harris dat ze geassocieerd bleef worden met de mateloos onpopulaire Biden. “En dus kostte het haar alsnog de verkiezingen.”
Tel daarbij op dat Harris slechts drie maanden tijd had om campagne te voeren, doordat Biden pas afgelopen zomer uit de race stapte. “Nu kwam ze vanuit de schaduw van haar positie als vicepresident ineens in de spotlights te staan. We kennen haar wel van gezicht, maar niet van beleid”, zegt Petersen. “Het met die relatieve onbekendheid opnemen tegen Trump is gewoon heel lastig. Bijna onmogelijk zelfs.”
Maar ook in de spaarzame tijd die ze had, lukte het Harris niet om kiezers te overtuigen. “Ze deelde te weinig concrete plannen om mensen haar te laten vertrouwen”, zegt Smits-Kilgus. “Amerikanen zijn nogal sceptisch, en het duurt lang voordat ze kandidaten echt vertrouwen.”
Terwijl het Harris niet lukte om met een overtuigend verhaal te komen, lukte het haar uitdager maar al te goed om de gevoelige snaar bij veel Amerikanen te raken, zoals migratie. Over het belangrijkste pijnpunt zijn Olthof, Petersen en Smits-Kilgus het eens: de staat van de economie, en met name de gierende inflatie die de levens van veel Amerikanen de afgelopen jaren een stuk duurder heeft gemaakt.
“Het is eigenlijk precies zoals de Democratische strateeg James Carville het in 1992 al zei: ‘It’s the economy, stupid‘”, zegt Smits-Kilgus. “Het leven in de VS is sowieso al duur. Maar doordat onderwijs, zorg en levensonderhoud alleen maar duurder zijn geworden, lijkt het alsof de machthebbers van nu niets doen. Dan is een stem om hen weg te krijgen een stem om je leven beter te maken.”
Trump slaagde erin om het beeld te schetsen dat het onder zijn bewind, van 2016 tot 2020, een stuk beter ging. En veel Amerikanen voelen dat ook zo. Hoewel de economie op veel andere punten, zoals werkloosheid, wel heel goed loopt. “Wanneer mensen keuzes moeten maken in dit soort gepolariseerde verkiezingen, zullen ze voor zekerheid gaan. En zekerheid betekent voor Amerikanen geld op hun bankrekening”, zegt Smits-Kilgus.
Hoewel het nog vroeg is om vast te stellen wie er precies op Trump hebben gestemd, kunnen we alvast een aantal belangrijke conclusies trekken. Allereerst is het volgens Petersen “vrij uitzonderlijk” dat Trump de popular vote wint, iets wat de Republikeinen sinds 2004 niet lukte. Dat betekent dat hij meer dan 50 procent van alle stemmen kreeg. In het Amerikaanse kiesstelsel kan het zo zijn dat een kandidaat de verkiezingen wint zonder de popular vote te winnen. Dat gebeurde in 2016, toen Trump iets meer dan 46 procent van alle stemmen binnensleepte, maar wel president werd.
Olthof identificeert drie kiezersgroepen die mogelijk de doorslag gaven: latino’s, jonge mannen en arbeiders uit de industriële ‘Rust Belt’-staten in het Midden-Westen. “Latino’s kozen vroeger in groten getale voor de Democraten”, zegt Olthof. De eerste resultaten laten inderdaad zien dat Trump flinke winsten boekte onder latino’s, meldt Axios.
“Voor jonge mannen speelt mogelijk mee dat met Harris een vrouw het Witte Huis probeert binnen te komen”, vervolgt Olthof. “Iets wat ze wilden voorkomen.” En het lukte Trump om de belangrijke swingstaten in de ‘Blue Wall’, waar normaal gesproken overwegend Democratisch wordt gestemd, terug te winnen: Michigan, Wisconsin en Pennsylvania. Die won Trump in 2016 verrassend, maar hij verloor ze in 2020 aan Biden.
Dat hij ze nu toch weer heeft teruggewonnen, wijst op de economische zorgen van arbeiders in die staten, denkt Petersen. “In Pennsylvania bestaan bijvoorbeeld grote zorgen over de toekomst van de auto-industrie vanwege de opkomst van elektrische voertuigen”, zegt hij. “Dat is een donkere wolk die wordt aangewakkerd door de regering van Biden-Harris, die de economie wil vergroenen.”
En dan is er nog het hete hangijzer van Puerto Rico, het eiland dat komiek Tony Hinchcliffe op een campagnebijeenkomst van Trump “een drijvende berg afval” noemde. Hinchcliffe sloeg de plank enorm mis en het beeld ontstond dat Amerikanen van Puerto Ricaanse afkomst Trump de rekening zouden laten betalen. Maar Pennsylvania, de swingstaat met een grote Puerto Ricaanse bevolking, kleurde rood.
“Puerto Ricanen voelen zich minder verbonden met het eiland als ze langere tijd in de VS verblijven. Ze voelen zich dan Amerikaan”, zegt Smits-Kilgus, die een tijd voor de Puerto Ricaanse gouverneur in de VS werkte. “Voor hen zullen economische overwegingen zwaarder hebben gewogen”, denkt ze. “Zij dachten: ik stem op iemand die mijn leven beter gaat maken. En dat is Trump gebleken.”
En tot slot heeft Harris zich misschien juist te veel op één groep gefocust, denkt Olthof. “Zij heeft heel erg ingezet op vrouwen, door met name van abortus een programmapunt te maken. Misschien had ze haar agenda moeten verbreden, al is dat natuurlijk altijd speculeren.”
